'Horen geeft onze omgeving structuur en identiteit'

Een portretinterview, gemaakt door Sander Brouwer en Lisette van Dalen

Deze week spraken wij René van der Wilk. Hij is opgeleid tot psycholoog en geeft trainingen aan bedrijfsgeneeskundigen over slechthorendheid en gehoorschade door werk. Daarnaast is hij de beheerder van de website Hoorzaken, waarop hij schrijft over alles dat met ons gehoor te maken heeft. Tevens begeleidt hij mensen met tinnitus. Een interview over het menselijk gehoor, de grenzen van geluid en cherrypicking.

Duizendpoot

Met op de achtergrond een goedgevulde boekenkast vertelt René ons via Zoom hoe hij terecht is gekomen in de wereld van tinnitus. “Van huis uit ben ik opgeleid als onderzoeker en bij de Vrije Universiteit heb ik onderzoek gedaan naar slechthorendheid en werk. Daarnaast ben ik werkzaam geweest bij de afdeling gedragswetenschappen van Defensie. Ik hield me daar onder meer bezig met selectie en onderzoek.” Na enkele omzwervingen ging René bij hoortoestellenfabrikanten werken. “Ik hield me daar met veel dingen tegelijk bezig. Onder andere communicatie en marketing. Daarnaast was ik ook docent psychologie en communicatie aan twee scholen voor audiciens. Ook heb ik toen de website Hoorzaken opgezet omdat er weinig te vinden was op internet over het gehoor, gehoorschade, hoortoestellen en tinnitus. Zo ben ik eigenlijk altijd in het hoorgebeuren gebleven.”

Uiteindelijk ging René zelfstandig aan de slag als begeleider van mensen met tinnitus. “Tijdens mijn werk bij hoortoestellenfabrikanten kwam ik al met tinnitus in aanraking. Zodoende heb ik de literatuur altijd bijgehouden. Op een gegeven moment kwam ik erachter dat de hulpvraag van mensen met tinnitus groot was. Er waren toen ook nog niet veel goede hulpprogramma’s voor mensen met tinnitus. Gelukkig is dat nu verbeterd. Bijna alle audiologische centra hebben een programma voor mensen met tinnitus, en ook de GGMD en zelfstandige psychologen besteden er aandacht aan.

“Horen geeft onze omgeving structuur en identiteit”

Op de vraag wat hem zo interesseert in het menselijk gehoor geeft hij ons een mooi antwoord: “Horen is ontzettend belangrijk in ons leven. Het verbindt ons met andere mensen, maar ook met de dingen die ons omringen. Het geeft onze omgeving structuur en identiteit en laat ons zo weten waar wij zijn en wat ons omringt.” We knikken enthousiast. Zo hadden wij er nog nooit over nagedacht.

Door een hernia enkele jaren geleden begrijpt René mensen met tinnitus nu beter. “Voor mij vormde het een interessante parallel met tinnitus. Door de hernia kreeg ik permanente zenuwpijn in mijn voet. Wanneer ik veel aandacht besteedde aan die pijn werd het erger. Zoveel mogelijk mijn dagelijkse gangetje gaan zorgde ervoor dat ik minder aandacht besteedde aan de pijn en dat het zelfs verminderde. De hernia gaf mij dus de mogelijkheid om mezelf enigszins in te leven in iemand met tinnitus. En door de kennis die ik heb van de behandeling van tinnitus kon ik mezelf ook een weer verder helpen.”

Psychologische educatie als sleutel tot acceptatie

“Veel mensen met tinnitus die bij mij komen hebben problemen in hun leven. Denk aan een recent overlijden, stress op het werk of in de gezinssituatie. Maar ook gehoorschade of lichamelijk conditieverlies kunnen de oorzaak zijn van tinnitus. Psychologische educatie helpt vaak, mensen begrijpen daardoor waar hun tinnitus vandaan komt en hoe het in stand blijft,” legt René ons uit. “Sommige mensen zijn ook angstig. Ik probeer deze mensen in te laten zien dat veel mensen met tinnitus hun weg in het normale leven weer terug weten te vinden. Soms duurt dat een paar maanden, soms ruim een jaar. Als ik merk dat mensen depressief zijn verwijs ik ze naar de huisarts voor hulp elders.”

Cherrypicking en het lastige aan grenzen stellen

Tijdens ons onderzoek naar tinnitus hoorden we van verschillende kanten commentaar op het beeld dat de media schetst over tinnitus. We vroegen aan René wat hij vond van de beeldvorming van tinnitus in de media. “Van tinnitus wordt een goed beeld gegeven. Wel vind ik dat er sprake is van bangmakerij als het gaat over gehoorschade bij jongeren. Vaak is er sprake van cherrypicking (selectieve bewijsvoering, red.): dan worden er bijvoorbeeld DJ’s aan het woord gelaten, mensen die jarenlang met een koptelefoon tegen hun oor in drukke clubs hebben gestaan. De kern van de boodschap in dit soort artikelen is vaak: ‘let op, dit kan jou ook overkomen’, terwijl een jongere die gemiddeld een keer of drie per jaar naar een concert gaat en niet de hele dag oortjes inheeft met muziek slechts een kleine kans op gehoorschade heeft. Als je heel vaak naar concerten en of dancings gaat wordt het een ander verhaal, dan is gehoorbescherming wel heel belangrijk”

Maar waar ligt de grens? Hoe hard mag de muziek in een concertzaal staan? Volgens René is deze grens moeilijk te bepalen. “In sommige situaties is het ondoenlijk om een geluidsgrens aan te houden. Neem bijvoorbeeld een live-concert. Als een drummer honderdtien decibel aan geluid maakt, kan de geluidstechnicus de microfoon van de zanger niet op honderd decibel afstellen. Dan hoor je de zanger niet meer. Zoals ik al eerder zei loop je niet veel risico als je slechts een paar keer per jaar een concert bezoekt.” De beleving van harde muziek speelt ook een belangrijke rol volgens René. “Mensen willen geluid voelen in hun lijf. Ook dat is een belangrijke manier van beleving. Stel dat het volume flink naar beneden zou moeten, dan verandert een concert in een soort achtergrondmuziek en stoor je jezelf aan de mensen die tegen elkaar praten tijdens het concert.”

“Het merendeel van de mensen met tinnitus kan er mee leven”

René bevestigt datgene wat wij begonnen te vermoeden tijdens ons onderzoek naar tinnitus: het is een complex symptoom die per geval verschillend is. Angsten, stress, (verdrongen) rouw, emotionele verwaarlozing, lichamelijke problematiek, allerlei problemen in het leven van een mens kan tinnitus veroorzaken. “Tinnitus kan een eendimensionale oorzaak hebben,” legt René ons uit, “maar meerdere problemen tegelijk kunnen ook een schakel vormen die de tinnitus veroorzaakt of verergert. Iemand die hyperactiviteit vertoont om de tinnitus te ontvluchten en vervolgens last krijgt van vermoeidheid kan de tinnitus als heviger ervaren.”

Wat zouden mensen die geen tinnitus moeten weten van tinnitus? Volgens René is het belangrijk om het volgende te onthouden. “Het merendeel van de mensen met tinnitus kan er mee leven zonder hulp. Het grote deel van de mensen met tinnitus dat het er moeilijk mee heeft komt er ook weer bovenop. Dat is een belangrijke boodschap voor de buitenwereld.”